Śluzowce? – a co to?
Śluzowce to grupa prastarych jednokomórkowych organizmów sprawiająca naukowcom problem z klasyfikacją. Kłopot polega na tym, że łączą one cechy innych żywych organizmów takich jak: rośliny, grzyby i zwierzęta, a stanowią zupełnie odrębną formę życia. Śluzowce zaliczane są do grupy organizmów eukariotycznych, obecnie zajmują miejsce w królestwie pierwotniaków (Protozoa) i zostały umieszczone w gromadzie Myxomycota (Mycetozoa), która dzieli się na trzy klasy m.in. Myxomycetes – do której należą właśnie śluzowce.
Gdzie szukać?
Śluzowce sprawiają kłopot także swoim „tropicielom” ze względu na małe rozmiary, często nie przekraczające 1mm. Jednak wprawiony obserwator jest w stanie odnaleźć ukryte stanowiska śluzowców, by nacieszyć swe oko pięknymi barwami, wspaniałymi i różnorodnymi formami. Do niedawna przez wiele lat szufladkowano je razem z grzybami. Klasyfikacja niesłuszna, jednak śluzowce i grzyby mają ze sobą coś wspólnego, należy ich szukać od wiosny do późnej jesieni najlepiej kilka dni po deszczu w zacienionych wilgotnych lasach, na butwiejących kłodach, pniakach, a nawet liściach. Szacuje się, że na świecie występuje ponad 800 gatunków, natomiast w Polsce znaleziono dotychczas około 240.
Obserwacje
Do obserwacji śluzowców potrzeba odrobiny techniki. Podstawowym narzędziem poszukiwacza jest lupa o powiększeniu powyżej 10x, najlepiej jak by była z podświetleniem obserwowanego obiektu, można wtedy dokładnie zaobserwować strukturę okazu i wstępnie oznaczyć rodzaj. Dodatkowo zabieramy w teren aparat fotograficzny przystosowany do zdjęć makro. Utrwalimy w ten sposób nie tylko piękno śluzowca, ale także cechy charakterystyczne dla danego rodzaju.
Zbieranie
Nie dla każdego tropiciela obserwacja przez lupę jest wystarczająca, a ponad to śluzowce oznaczyć można jedynie badaniem mikroskopowym. Dlatego należy zebrać odpowiednio dojrzały okaz, to znaczy taki który ma już wytworzoną zarodnię wraz z zarodnikami. Potrzebujemy do tego pudełko tekturowe typu szufladkowego z wkładką tekturową (nieco większego od pudełka zapałek – można zrobić samemu). Zarodnie zbieramy wraz z cienką warstwą podłoża przy pomocy noża lub skalpela w zależności od twardości drzewa. Warto zebrany okaz oczyścić ze szczątków roślinnych i owadów oraz odciąć nadmiar podłoża. Zebraną próbkę umieszczamy za pomocą pęsety na wkładce tekturowej posmarowanej klejem polimerowym, który zapobiega przesuwaniu się śluzowca w pudełku. Zebrany materiał należy odpowiednio opisać, najlepiej zrobić to bezpośrednio na pudełku. Podstawowe dane to: data, nr zbioru, miejsce zbioru (pozycja GPS), rodzaj podłoża, wstępne oznaczenie rodzaju. Po powrocie z prac terenowych należy uchylić pudełka w celu wysuszenia zbiorów i zabezpieczenia ich przed pleśnią. Niekonieczne jest zastosowanie wkładki tekturowej w pudełku, jednakże zastosowanie jej daje możliwość wyjmowania okazu i obejrzenie go z każdej strony, a także ułatwia pobranie materiału do późniejszego badania mikroskopowego.
W przypadku niedojrzałych śluzowców, można spróbować zebrać je do plastikowego pojemnika wraz z częścią podłoża i umieścić je na wilgotnej ligninie. Po powrocie zebrany okaz warto przełożyć na szalkę Petriego (wyłożoną wilgotną ligniną) w celu dalszej hodowli.
Mikroskopowanie
W celu uwidocznienia charakterystycznych cech gatunku dla danego śluzowca niezbędny jest odpowiedni sprzęt mikroskopowy. Nie musi to być sprzęt z „górnej półki”, wystarczy zadbany używany sprzęt PZO typu Biolar czy Studar zakupiony za przystępną cenę na jednym z serwisów aukcyjnych. Mikroskop powinien mieć powiększenie rzędu 1000x oraz obiektyw imersyjny. Dodatkowo potrzebny będzie okular pomiarowy przy pomocy, którego mierzymy np wielkość zarodników, lub odpowiednio skalibrowany program komputerowy (np Makroaufmassprogramm) umożliwiający pomiar na wykonanych zdjęciach mikroskopowych.
Sporządzanie preparatów mikroskopowych jest dość proste. Wystarczy igłą preparacyjną, albo za pomocą ostro zakończonej pęsety na szkiełku podstawowym w kropli wody demineralizowanej umieścić fragment lub całość (w zależności od wielkości) badanego śluzowca. Często zdarza, że zarodniki śluzowca są hydrofobowe tzn. nie toną, a pływają po powierzchni, w takim przypadku można dodać odrobinę detergentu np płynu do mycia naczyń lub jako medium użyć spirytusu, może być denaturat. Badany materiał przykryć ostrożnie szkiełkiem nakrywkowym tak, aby powstało jak najmniej pęcherzyków powietrza i umieścić na stoliku mikroskopu. Każde badanie mikroskopowe wymaga pewnej wiedzy teoretycznej o obiekcie, aby prawidłowo zidentyfikować wszystkie szczegóły struktury. Dla ułatwienia rysunek poniżej przedstawia budowę kilku rodzajów śluzowców. Do rozpoznania gatunku śluzowca najlepiej posłużyć się jedynym polskim kluczem Haliny Krzemieniewskiej „Śluzowce” 1960 i dodatkowo internetem.
Dokumentacja zbiorów
Niezależnie od zastosowanej formy dokumentacji zbiorów czy to papierowej czy komputerowej jest ona o tyle istotna, iż ułatwia: odnajdywanie wśród swoich okazów określonego gatunku śluzowca, powrót do miejsca zbioru w celu określenia dalszego występowania na danym terenie, łączy zdjęcia terenowe z fotografiami mikroskopowymi itp. Podstawowe informacje w dokumentacji to: liczba porządkowa, data, nr zbioru, oznaczenie wstępne, oznaczenie po badaniu, pozycja GPS, link do zdjęć, opis miejsca występowanie (podłoże, lokalizacja itp.).
Akcesoria terenowe
- lupa o powiększeniu minimum 10x,
- aparat fotograficzny – do celów dokumentacyjnych,
- GPS – do zapisania pozycji znaleziska,
- nóż – do pozyskiwania materiał do badania, musi być mocny gdyż miernej jakości scyzoryki można złamać na twardej korze martwego drzewa,
- skalpel – przydatny przy bardzo małych okazach i mocno zmurszałym drewnie,
- pęseta – pomocna w przyklejaniu znaleziska do wkładki w pudełku,
- pudełka tekturowe – szufladowe z wkładką (można zrobić samemu),
- klej polimerowy,
- coś do pisania, aby można było umieścić podstawowe informacje na pudełku: nr kolejny zbioru, data, pozycja GPS, wstępne oznaczenie, podłoże.
Życzę udanych zbiorów i czerpania dużej satysfakcji z poszukiwań i obserwacji mikroskopowych tych nadzwyczajnych, zamieszkujących naszą planetę od 1,5 mln lat organizmów.